Witold Rola Stanisławski
Obrońca Lwowa w 1918 roku, odznaczony Krzyżem Obrony Lwowa. Absolwent Politechniki Lwowskiej. Inżynier hydrotechnik. Do 1939 roku Dyrektor Biura Studiów Budowy Wodociągów i Kanalizacji w Polsce. W czasie Powstania Warszawskiego odpowiedzialny za zaopatrzenie w wodę i system kanalizacyjny stolicy. Poległ na Żoliborzu. Pośmiertnie odznaczony orderem Virtuti Militari.
Witold Karol Rola Stanisławski urodził się w Kosowie 25 stycznia 1900 roku, w rodzinie urzędnika Edmunda Gustawa Roli Stanisławskiego (1860 – 1922) i Katarzyny Karczewskiej (1868 – 1925). Edmund Stanisławski był absolwentem Uniwersytetu Lwowskiego, starostą kosowskim i tarnobrzeskim, zaś po odzyskaniu przez Polskę niepodległości pełnił funkcję radcy namiestnictwa we Lwowie. Katarzyna Karczewska pochodziła z rodziny ormiańskiej. Jej siostra, Jadwiga Zarugiewicz z domu Karczewska, była Matką Chrzestną Grobu Nieznanego Żołnierza w Warszawie.
Witold był najmłodszym z czworga rodzeństwa. Wkrótce po jego narodzinach Stanisławscy przenieśli się do Lwowa. W latach 1917 – 1925 Witold studiował na Wydziale Inżynierii Wodnej Politechniki Lwowskiej. Podczas studiów został asystentem przy katedrze prof. M. Matakiewicza. W 1918 roku brał udział w obronie Lwowa i został odznaczony Krzyżem Obrony Lwowa. Idąc do walki, rodzicom zostawił pożegnalny list. Zawarł w nim życiowe kredo, które towarzyszyło mu do końca jego dni.
Drodzy Rodzice, Robię to, co mi każe sumienie. Nie miałbym się za Polaka, jeżelibym mógł i śmiał dłużej patrzeć na walkę, w której giną nasi i w której nie umaaczałbym ręki. Czynię powinność względem Ojczyzny – obowiązkiem jest bowiem moim poświęcić Jej w potrzebie życie – Waszym zaś obowiązkiem świętym jest poświęcić syna, którego przecież na Polaka wychowaliście. Wasz kochający syn Witold we Lwowie, dnia 2 listopada 1918 roku.
Po studiach pracował dla amerykańskiej firmy Ulen & Co., wykonując projekty i prace przy budowie wodociągów i kanalizacji w Częstochowie, Lublinie i Radomiu. Następnie otrzymał posadę w Wydziale Wodnym Dyrekcji Robót Publicznych w Kielcach. W 1929 roku ożenił się z Zofią Mulewicz Wejssel i wktórce zamieszkał w Warszawie, na Żoliborzu. W 1933 roku urodził mu się syn Dariusz. W tym samym roku Witold rozpoczął pracę w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych, jako współpracownik inżyniera Z.Rudolfa.
W 1935 roku stanął na czele Biura Studiów Budowy Wodociągów i Kanalizacji w Polsce. Instytucja ta powstała z inicjatywy Związku Miast Polskich. Był autorem licznych projektów budowy wodociągów i kanalizacji, stanowiących podwaliny współczesnej, polskiej inżynierii wodnej. W tym okresie przewodniczył również Kolegium Rzeczoznawców Biura Studiów. Do 1939 roku wykonał m.in. projekty regulacji Czarnej Przemszy, kanalizacji Pabianic, Zamościa, Służewca w Warszawie (dwa ostanie wraz z inżynierem Józefem Liebfeldem) oraz projekt nowoczesnej pływalni i skoczni w Kielcach. Był także inicjatorem wielu prac rozbudowy kanalizacji na Podhalu, które było mu bliskie od czasu studiów. W okresie mędzywojennym przyjaźnił się z burmistrzem Zakopanego Eugeniuszem Zaczyńskim. Ze stolicą Podhala łączył go również fakt, że w 1916 roku na cmentarzu zakopiańskim, w mogile legionistów, pochowany został jego starszy brat Zbigniew.
We wrześniu 1939 roku brał udział w obronie stolicy jako członek Straży Obywatelskiej i komendant bloku. Kiedy w listopadzie 1939 roku niemieckie władze okupacyjne zlikwidowały Biuro Studiów, wraz ze swoim współpracownikiem i przyjacielem Józefem Liebfeldem zorganizował konspiracyjne Biuro Hydrotechniczne, w którym kontynuował pracę. Wówczas powstało wiele projektów, z których najważniejszy był ,,Trzydziestoletni plan inwestycji wodociągowych i kanalizacyjnych”. Szczęśliwie, większość prac przetrwała wojnę. Józef Liebfeld wspomina:
Nie sposób wyliczyć z pamięci wszystkich prac, które [Witold Stanisławski] wykonał bądź sam, bądź wspólnie z podpisanym. Ocalałe prace, częściowo zebrane, częściowo rozsiane po całej Polsce w postaci projektów, opinii i protokołów, stanowią poważny wkład do skarbnicy wiedzy w dziedzinie wodno-sanitarnej.
J.Liebfeld, Witold Stanisławski – inżynier hydrotechnik, Gaz, woda, technika sanitarna, rok XXI.
W listopadzie 1939 roku rozpoczął działalność konspiracyjną w organizacji Związek Polski Niepodległej pod pseudonimem ,,Rola”. W październiku 1940 roku został zatrzymany podczas łapanki na Żoliborzu. Trafił do obozu koncentracyjnego Auschwitz i otrzymał numer 5457. Wyszedł niecały rok później, według rodzinnych przekazów wykupiony przez żonę, która w tym celu sprzedała działkę na warszawskich Siekierkach. Po powrocie do Warszawy kontynuował działalność konspiracyjną. W 1942 roku, podczas nalotu na Dworzec Gdański, został zbombardowany i częściowo zniszczony dom Stanisławskich na Żoliborzu. W 1943 roku rodzina przeniosła się do Nowego Targu. Witold często jeździł do Warszawy w poszukiwaniu zleceń. Między listopadem 1943 a kwietniem 1944 roku mieszkał przy ul. Grzybowskiej 16, a do Nowego Targu jeździł raz, dwa razy w miesiącu.
W sierpniu 1944 roku wrócił do stolicy, aby wziąć udział w Powstaniu Warszawskim, wezwany przez Okręgowego Delegata Rządu na m.st. Warszawę, Marcelego Porowskiego, pseudonim ,,Sowa”. W Powstańczym Cywilnym Zarządzie Miasta powierzono mu sprawy zaopatrzenia miasta w wodę (zob. Marek Getter, Powstanie Warszawskie 1944, Władze cywilne Powstania Warszawskiego, Wydawnictwo Polsko – Niemieckie, Warszawa 1999).
Powstanie Warszawskie rozpoczął w Ratuszu przy Pl. Teatralnym, następnie przeniósł się na Stare Miasto, a po jego upadku, na Żoliborz. Kierował grupą techniczną naprawiającą zniszczone wodociągi i uruchamiającą stare studnie, dzięki którym ludność cywilna miała dostęp do wody. Jako autor wielu przedwojennych projektów i ich budowniczy Witold Stanisławski posiadał bezcenną wiedzę na temat systemu kanałów, które stały się głównym szlakiem komunikacyjnym walczącej Warszawy. Stanisław Podlewski w swojej książce Przemarsz przez piekło pisze:
Pracuje zespół inżynierów i robotników przy kopaniu nowych studzien i naprawianiu wodociągów. W tej pracy oddaje wybitne zasługi inżynier Witold Stanisławski. Posiadając plan sieci wodociągowej i kanalizacyjnej, przyczynił się ogromnie do szybkiego uruchomienia stałej kanałowej komunikacji ze Śródmieściem i Żoliborzem.
Stanisław Podlewski, Przemarsz przez piekło, Fuksiewicz i Ska, 1949, s.45
Przez cały okres Powstania Witold Stanisławski używał pseudonimu ,,Rola”. Zginął od kuli 29 września, w pobliżu swojego domu na Żoliborzu, podczas próby wycofania się spod ostrzału. O jego śmierci doniósł rodzinie nieznajomy mężczyzna, który w listopadzie 1944 roku pojawił się w Nowym Targu z informacją o miejscu tymczasowego pochówku ,,Roli”. W marcu 1945 roku Zofia Stanisławska przyjechała do Warszawy i przezwiozła zwłoki męża na Stare Powązki.
Ostatnia wiadomość o Witoldzie Stanisławskim jego żona otrzymała 27 listopada 1944 roku od znajomego.
(…) Mieszkaliśmy przez kilka tygodni w jednej piwnicy u moich znajomych w V Kolonii WSM na Żoliborzu, Słowackiego 5/13.Witek prawie codziennie wychodził po południu do swego domu, gdzie w piwnicy mieszkali jego znajomi. Czasem zostawał tam na noc i wracał rano. Ostatnio wyszedł w piątek 29 IX, biorąc ze sobą wiadro na wodę dla nas, którą miał brać w aptece przy Kozietulskiego. Rankiem 30 IX nie wrócił – bo już około 6.30 rozpoczął się gwałtowny ogień. Około 10.00 nasz teren został zajęty i przeszliśmy wraz z innymi przez Powązki – Wolę – Dw.Zachodni do obozu w Pruszkowie. Witolda w tłumie nie widziałem i nie wiem, co się z nim od tej pory działo.
Wyrazy szacunku,
[podpis nieczytelny]
Witold Rola Stanisławski pochowany został w grobie rodzinnym, w kwaterze nr 146. Pośmiertnie został odznaczony Orderem Virtuti Militari kl.V przez Komendę Główną Związku Polski Niepodległej.